Ukrayna: İllüziyalar, yoxsa sağ qalmaq uğrunda mübarizə?

Tarix: 18 Fevral 2025 13:18

Ukrayna amansız bir seçim qarşısındadır. Səkkiz il əvvəl ABŞ-ın istənilən an siyasətini dəyişə biləcəyi barədə xəbərdarlıq qulaqardına vurulmuşdu. O zaman Ukrayna elitası Qərbin şərtsiz dəstəyinə aldanaraq, Rusiya ilə kompromis imkanlarını tamamilə rədd etdi və münaqişənin yalnız hərbi yolla həll olunacağına ümid bağladı. Bu gün isə reallıq bütün sərtliyi ilə Ukraynanın üzərinə çöküb: ölkə viran qalıb, ordusu tükənib, milyonlarla insan qaçqın düşüb, suverenliyi isə şübhə altındadır.

Sonxeber.net "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Lakin ən vacibi odur ki, Ukrayna daha güclü qüvvələrin oyununda sadəcə bir piyada roluna düşüb. ABŞ elitaları prioritetlərini dəyişir və indi, Donald Tramp sona qədər getmək niyyətində olduğu, Avropa isə müharibədən yorulduğu bir vaxtda Kiyev təklikdə qalmaq təhlükəsi ilə üzləşir. Əgər Ukrayna diplomatiyası illüziyalarla yaşamağa davam edərsə və real razılaşma üçün iş aparmazsa, bu səhvin qiyməti daha da ağır olacaq.

Təhlükəsizlik müqabilində neytrallıq: sağ qalmaq şansı, yoxsa güzəşt?

Bombalanmış şəhərlərin dağıntıları və cəbhə xətləri arxasında görünən yeganə real sülh yolu Ukraynanın neytral statusudur. Kiyev üçün bu, bəlkə də ağrılı, lakin qaçılmaz bir addımdır. Məsələ onun necə olacağındadır: zəif və məcburi, ərazilərin əksəriyyətinin itirilməsi ilə nəticələnən, yoxsa balanslaşdırılmış və təhlükəsizliyi təmin edən bir formatda?

Rusiya artıq bəyan edib ki, onun əsas tələbi Ukraynanın neytrallığıdır. Bu şərt yerinə yetiriləcəyi halda, Moskva kompromisə hazır ola bilər. Əsas məsələ isə odur ki, bu neytrallıq kapitulyasiya kimi görünməsin. Ukrayna ABŞ və Qərbdən təhlükəsizliyə dair sarsılmaz zəmanətlər tələb etməlidir: əgər Rusiya yenidən ordu yeridərsə, beynəlxalq koalisiya dərhal müdaxilə etməlidir. Bu, NATO-nun 5-ci maddəsindən belə sərt ola bilər, lakin eyni zamanda Ukraynanın alyansa tam üzvlüyünü istisna edərək Kremlin qırmızı xəttini keçməsinə ehtiyac qoymayacaq.

Bununla yanaşı, əsas sual ortaya çıxır: Rusiya neytrallıq müqabilində işğal olunmuş ərazilərdən imtina etməyə hazır olacaqmı? Əgər Moskva bundan boyun qaçırsa, anlamalıdır ki, Ukrayna bu torpaqların itirilməsini heç vaxt tanımayacaq və sanksiyalarla beynəlxalq təcrid davam edəcək - ta ki, ərazi məsələsi həll olunana qədər.

Rusiya güzəştə getməzsə nə baş verəcək?

Əgər Moskva işğal olunmuş bölgələr üzərində nəzarəti saxlamaqda israr etsə, Vaşinqton və dünya liderləri açıq mesaj verməlidirlər: münaqişənin uzanması bitib-tükənməyən bir müharibə və dərin iqtisadi fəlakət demək olacaq. Rusiya 2022-ci ildə buraxdığı səhvlərin bədəlini artıq ödəyib və sonsuz müharibənin onun maraqlarına uyğun olmadığını anlayır. Kremlin qarşısında seçim olacaq: ya münaqişəni dondurmaq və qeyri-müəyyənlik içində status-kvonu saxlamaq, ya da sanksiyaların qismən yumşaldılması və iqtisadi münasibətlərin bərpası müqabilində məqbul güzəştlərə getmək.

Burada əsas oyunçulardan biri Çin ola bilər. Pekin artıq Ukraynanın ərazi bütövlüyünə hörmət etdiyini bəyan edib, eyni zamanda Rusiyanın NATO ilə bağlı narahatlıqlarını başa düşür. Əgər Çin açıq şəkildə Ukraynanın neytral statusunu dəstəkləyərsə və bunun qarşılığında onun sərhədlərinin bərpasını tələb edərsə, Moskvanın imtina etməsi çətin olacaq. Hindistan, Braziliya və Cənubi Afrika kimi ölkələrin də bu prosesə qoşulması əlavə təzyiq yaradaraq beynəlxalq konsensusu gücləndirə bilər.

Ukraynanın perspektivləri: illüziyalar, yoxsa sərt reallıq?

Lakin hətta sülh sazişi əldə olunsa belə, Ukraynanı yeni bir çətinlik gözləyir - ölkənin bərpası. Milyonlarla ukraynalı, yeni müharibə təhlükəsi davam etdiyi müddətcə, dağıdılmış və qeyri-sabit bir ölkəyə geri dönməyəcək. İnvestorlar da sabitlik üçün dəqiq zəmanətlər olmadan risk etməyəcəklər.

Reallıq budur ki, hətta ən yaxşı ssenaridə belə, Ukraynanın ayağa qalxması on illərlə vaxt aparacaq. Dövlətin bərpası dərin islahatlar tələb edəcək - korrupsiyaya qarşı mübarizədən idarəetmə sisteminin köklü şəkildə dəyişdirilməsinə qədər. Şüarlar arxasında gizlənən siyasətçilər anlamalıdırlar ki, Qərb onların səhvlərinin əvəzini sonsuza qədər ödəməyəcək. Ukrayna yalnız özünə güvənməyi öyrənməlidir.

Lakin gələcəyi düşünməzdən əvvəl Kiyev üçün ən vacib olan sağ qalmaqdır. Bu isə illüziyalardan qurtulmaq, nə NATO-nun, nə də Aİ-nin ölkəni xilas etməyəcəyini qəbul etmək və real bir seçim etmək deməkdir.

Müharibə sərt dərslər verir. Ukrayna üçün bu dərsin mahiyyəti budur: ən yaxşı çıxış yolu, real olaraq hələ də mümkün olan seçimdir, ideal görünən deyil. Bu isə deməkdir ki, onun əlində olan son şansdan düzgün istifadə etməsi lazımdır.

Ukrayna elitası qarşısında sərt seçim

Ukrayna elitası ağır bir seçim qarşısındadır: hərbi qələbəyə inanmağa davam etmək, yoxsa sülhə aparan real bir yol axtarmaq. Lakin faktlar özü-özlüyündə danışır:

Qərbin hərbi yardımı tükənmək üzrədir.
Ukraynanın səfərbərlik resursları tükənib.
İqtisadiyyat yalnız Qərbin dotasiyaları hesabına ayaqda qalır.
İnfrastruktur o qədər dağılıb ki, onun bərpası onillərlə çəkə bilər.
Bu şərtlər daxilində yeganə məntiqli alternativ diplomatiyadır.

Kiyevin hərbi strategiyasının iflası: rəqəmlər və faktlar

1. Hərbi uğursuzluqlar və ordunun tükənməsi

Ukrayna artıq ərazilərinin təxminən 20%-ni itirib və hətta ən optimist proqnozlar yaxın zamanda vəziyyətin dəyişəcəyini göstərmir.
Qərb mənbələrinə görə, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin itkiləri 350 000-dən çoxdur - ölənlər və yaralananlar daxil olmaqla. Bununla yanaşı, səfərbərlik ehtiyatı faktiki olaraq tükənib.
Ukrayna 60 yaşdan yuxarı kişiləri və əlilləri səfərbər etməyə məcbur olub, bu da orduda ciddi kadr çatışmazlığını göstərir.
Rusiya 2021-ci illə müqayisədə sursat istehsalını 5 dəfə artırıb və hazırda bir ayda Ukrayna cəbhəsinə ABŞ və Avropanın yarım ilə verdiyindən daha çox mərmi göndərir.
2. İqtisadiyyatın çökməsi

Ukraynanın ÜDM-i 30% azalıb və ölkə yalnız Qərbin maliyyə dəstəyi hesabına ayaqda qalır.
2024-cü il üçün Ukraynanın büdcə kəsiri 43 milyard dollar təşkil edir, bu isə o deməkdir ki, beynəlxalq kreditlər olmadan hökumət nə pensiyaları, nə də büdcə işçilərinin maaşlarını ödəyə biləcək.
Sənaye müəssisələrinin əksəriyyəti dağıdılıb, enerji infrastrukturunun 80%-dən çoxu hücumlara məruz qalıb və bərpaya ehtiyac duyur.
Ukraynanın ixracı 50%-dən çox azalıb və ölkə Qara dənizə çıxış imkanını itirdiyi üçün iqtisadiyyatın tam fəaliyyət göstərməsi mümkün deyil.
3. Qərbin siyasi yorğunluğu

Avropada Kiyevə hərbi yardımı azaltmaq və danışıqlara başlamaq çağırışları getdikcə daha çox səslənir.
Donald Tramp artıq bəyan edib ki, əgər Ukrayna güzəştlərə getməsə, o, müharibəni maliyyələşdirməyə davam etməyəcək.
Almaniya və Fransa dəstəyin sonsuz ola bilməyəcəyinə işarə edir, İtaliya siyasətçiləri isə açıq şəkildə bildirirlər ki, "Ukrayna qələbə qazana bilməz".
NATO faktiki olaraq Ukraynanın tezliklə alyansa üzv olması ideyasından imtina edib, bu isə münaqişənin davam etdirilməsinin əsas məqsədini şübhə altına qoyur.
Neytrallıq: qaçılmaz reallıq

Bu faktorların fonunda sülh müqaviləsi məğlubiyyət deyil, sağ qalmaq üçün yeganə çıxış yoludur. Alternativ isə məntiqsiz müqaviməti davam etdirmək və nəticədə dövlətçiliyin tam məhvinə gətirib çıxarmaqdır.

Artıq bir çox ekspertlər açıq şəkildə bildirirlər ki, bu gün Ukrayna üçün ən optimal variant beynəlxalq təhlükəsizlik zəmanətləri ilə neytral statusdur. Bu yol:

Qalan ərazilərin nəzarət altında saxlanılmasına,
İqtisadi fəlakətin qarşısını almağa,
Daha çox qan tökülməsinin qarşısını almağa imkan verərdi.
Neytrallığın şərtləri nə ola bilər?

NATO-ya üzvlükdən rəsmi imtina, lakin bunun müqabilində ABŞ və Qərb dövlətləri tərəfindən Kiyevə bənzər təhlükəsizlik zəmanətlərinin verilməsi.
İşğal olunmuş ərazilərdən Rusiyanın qoşunlarının çıxarılması, lakin Ukraynanın bu əraziləri yeni hərbi əməliyyatlar üçün istifadə etməyəcəyinə dair öhdəlik götürməsi.
Mübahisəli regionlara BMT sülhməramlı qüvvələrinin yerləşdirilməsi, bu da yeni zorakılıq dalğalarının qarşısını almağa kömək edə bilər.
Rusiya ilə ticarət əlaqələrinin bərpası, bu isə Ukraynanın iqtisadi dirçəlişinə təkan verə bilər.
Ukrayna ordusunun İsrail modeli üzrə modernizasiyası - kiçik, lakin yüksək texnologiyalı və sərt təhlükəsizlik zəmanətləri ilə təmin olunmuş ordu sistemi.
Yeganə sual budur: Kiyev reallığı qəbul etməyə hazırdırmı, yoxsa siyasi elita öz ambisiyaları naminə ölkəni tamamilə məhv etməyə davam edəcək?

Moskvanın atacağı addımlar

Rusiya, şübhəsiz ki, yaranmış vəziyyətdən öz xeyrinə istifadə edəcək. Lakin Moskva da öz səhvlərindən dərs çıxarıb. Putin başa düşür ki, işğal olunmuş ərazilərin birbaşa idarə edilməsi strateji qələbə deyil, əksinə, ağır bir yükdür. DXR, LXR, Zaporojye və Xersonun saxlanması milyardlarla vəsait tələb edir və gələcəkdə Kreml Ukraynanın neytrallığını təmin edəcək bir kompromisə razı gələ bilər.

Lakin Kiyev danışıqlardan imtina edərsə, Moskva hərbi təzyiqi davam etdirəcək. Rusiyanın strategiyası artıq dəyişib - indi bu, tükətmə müharibəsidir. Hər ay Ukrayna daha çox itirir, nəinki qazanır.

Eyni zamanda, Rusiya anlayır ki, müharibə nə qədər uzansa, onun özü üçün də risklər bir o qədər artacaq. Sanksiyalar ölkə iqtisadiyyatına zərbə vurur, Qərb isə bu müharibədən Rusiyanın təsirini məhdudlaşdırmaq üçün istifadə edir.

Bu səbəbdən Ukraynanın neytrallığı təkcə Kiyev üçün deyil, Moskva üçün də məntiqli çıxış yoludur.

Ukrayna hələ də hərbi qələbəyə inanmağa davam edə bilər. Lakin faktlar tamamilə başqa mənzərə yaradır:

Ordusu tükənib, resursları tükənmək üzrədir.
Qərb Kiyevi sonsuza qədər dəstəkləmək niyyətində deyil.
Ölkə iqtisadiyyatı xarici yardımlar olmadan fəaliyyət göstərə bilmir.
Rusiya sanksiyalara uyğunlaşdı və iqtisadi iflasa uğramadı.
Münaqişə bitməz müharibəyə çevrilmək riski daşıyır ki, bu da Ukraynanın tamamilə məhvinə gətirib çıxara bilər.
Bu gün Kiyevin qarşısında seçim var: ya qalan müstəqilliyini qoruyub saxlamağa imkan verəcək şərtlərlə danışıqlara razılaşmaq, ya da ölkəni tamamilə məhv edəcək müharibəni davam etdirmək.

Donald Tramp Ukraynaya danışıqlara getmək üçün təzyiq göstərəcək. Kiyev Trampı bəyənməyə bilər, lakin o, Ukraynanın sağ qalması üçün bəlkə də sonuncu ümiddir.

İndi illüziyalara qapılmağın zamanı deyil. Ukrayna çox şey itirdi, və əgər Kiyev reallığı qəbul etməsə, hər şeyini itirmək riski ilə üz-üzə qalacaq.

Ölkəni yalnız kompromis xilas edə bilər. Sual isə budur: Ukrayna elitası bunu başa düşəcək, yoxsa ölkəni uçuruma aparan yolla irəliləməyə davam edəcək?